Krew i zgliszcza. Wielka wojna imperiów 1931-1945, tom 1.

Autor: Richard Overy

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tytuł oryginału: Blood and Ruins: The Great Imperial War 1931-1945
  Tłumaczenie: Tomasz Fiedorek
  Wydawnictwo: Dom Wydawniczy Rebis
  Data wydania: 2024
  ISBN: 978-83-8338-203-6
  
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: miękka
  Format: 160 x 230 mm
  Liczba stron: 752

Overy analizuje, jak w konflikcie zbrojnym o tak ogromnej skali walczono, zaopatrywano wojska, finansowano wysiłek wojenny, wspierano go za pomocą masowej mobilizacji ludności i uzasadniano moralnie. Przede wszystkim jednak ukazuje ogromne koszty, jakie ponosiły walczące państwa, oraz nadzwyczajny poziom zbrodni i okrucieństw popełnianych w ramach owych projektów imperialnych. Ta wojna na śmierć i życie, toczona o przyszłość ładu światowego, była równie mordercza dla cywilów, jak i dla wojskowych.z opisu wydawcy

Wybitny brytyjski historyk Richard Overy w swojej najnowszej książce Krew i zgliszcza. Wielka wojna imperiów 1931-1945 przedstawia  nowatorskie spojrzenie na największy konflikt zbrojny w dziejach ludzkości, czyli II wojnę światową. Według autora wojna ta była zwieńczeniem trwającej dziesiątki lat rywalizacji wielkich mocarstw o panowanie na świecie. Była to ostatnia wielka wojna imperiów, mająca zakończyć globalną ekspansję terytorialną największych mocarstw i ustanowić nowy, trwały porządek na świecie.

Overy już w podtytule swojej pracy stawia tezę, której w tekście z powodzeniem broni. W oryginalny sposób udowadnia, iż II wojna światowa była niczym innym, jak kolejną wielką wojną imperiów o panowanie nad światem, wojną, która pozostawiła po sobie nie tylko nowy porządek świata, ale przede wszystkim ruiny, zgliszcza, cierpienia i śmierć milionów ludzi.

Co więcej, brytyjski historyk twierdzi, że wojna nie rozpoczęła się w 1939 roku, ale w 1931 roku od ataku Japonii na Mandżurię. I nie sposób odmówić mu racji. Oto bowiem, według autora, wielka wojna imperiów rozpoczęła się z powodu ambicji Włoch, Niemiec i Japonii, chcących zmienić układ sił na świecie i przemocą wedrzeć się w grono światowych mocarstw. Overy udowadnia, że ambicją tych trzech rodzących się mocarstw było osłabienie i likwidacja imperiów Wielkiej Brytanii oraz Francji i zajęcie ich miejsca na arenie międzynarodowej. Jednak żadnemu z tych trzech państw się to nie udało. Już po zakończeniu II wojny światowej doszło do ostatecznego upadku imperiów Wielkiej Brytanii i Francji; powstał nowy światowy porządek, w którym pierwszoplanowe role zaczęły odgrywać dwa nowe supermocarstwa: Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki. Takie były następstwa imperialnego konfliktu z lat 1931-1945.

Overy bardzo szczegółowo przedstawia genezę ostatniej wielkiej wojny imperiów, odnosząc się do układu sił na świecie z przełomu XIX i XX wieku, analizując przebieg i skutki I wojny światowej, która stała się preludium do ostatniej rozgrywki między mocarstwami. To globalne spojrzenie autora, jego wiedza na temat meandrów ówczesnej polityki międzynarodowej to mocna strona tej książki. Overy w prosty i zrozumiały sposób tłumaczy, które z mocarstw miało jakie interesy na świecie, gdzie znajdowały się obszary rywalizacji między imperiami i dlaczego musiało dojść do konfliktu. Geneza II wojny światowej jest tutaj przedstawiona wręcz bezbłędnie.

Brytyjski historyk dokładnie omawia też sytuację w Japonii, Włoszech i Niemczech przed wybuchem wojny i podczas niej. Analizuje mocne i słabe strony pretendentów do mocarstwowości, wskazując kiedy, kto i jak oraz dlaczego podjął w tych krajach decyzje o włączeniu się do imperialnej rywalizacji. Tutaj znajdujemy kolejne odpowiedzi na pytanie dlaczego doszło do wybuchu wojny.

W swojej książce Overy pokazuje też, jaki wpływ na działania wojenne miała ideologia, światopogląd jej uczestników, a nawet ich kultura: jaką rolę odegrała propaganda i nacjonalizmy, gotowość do ponoszenia ofiar oraz okrucieństwo wobec wrogów. Szeroka panorama stosunków społecznych, politycznych i gospodarczych, droga prowadząca do wojny światowej, są nie tylko świetnie opisane, ale i wzbogacone o mnóstwo informacji statystycznych oraz interesujących, nieznanych dotąd faktów, które miały wpływ na to, co się wydarzyło. Również sam przebieg wojny pełen jest nie tylko opisów działań militarnych, ale także analiz geopolitycznych oraz faktów z pozoru nieistotnych, ale tak naprawdę decydujących o przebiegu i wyniku starć.

Overy przygląda się wielkiej wojnie imperiów raz z daleka, z perspektywy wielkich procesów historycznych, a raz z perspektywy bliskiej, z poziomu człowieka — szczególnie gdy portretuje ogrom wysiłku wojennego oraz okrucieństwa i cierpienia, które niesie wojna. Te dwie perspektywy wzajemnie się uzupełniają i tworzą kompletną całość. Opis wojny z obu tych perspektyw daje obraz pełniejszy i doskonalszy, niż można się było tego spodziewać.

Ale ta książka to coś więcej niż wnikliwa analiza sytuacji na świecie i ukazanie kolonialnego charakteru wielkiej wojny imperiów w tym czasie. To również szeroka, dotąd w opisie II wojny światowej niestosowana, panorama społeczeństw walczących w tym konflikcie. Autor opisuje przebieg działań militarnych na całym świecie, ale przede wszystkim zajmuje się tym, co do tej pory historycy rzadko opisywali. Overy analizuje zaplecze wojny, tzn. kto, jak i kiedy zaopatrywał walczące armie, w jaki sposób finansowano wysiłek wojenny w każdym z mocarstw, jak wyglądała społeczna mobilizacja w każdym z walczących państw, jak to się stało, że ludzie masowo stawali do walki, popierając rządzących, w jaki sposób działała propaganda i jak próbowano moralnie uzasadniać udział w tej wojnie. Przede wszystkim jednak brytyjski historyk przedstawia olbrzymie koszty wojny: materialne, finansowe, ludnościowe i moralne, etyczne. Ukazuje ogrom zbrodni, okrucieństwa walczących stron, cynizm i wyrachowanie towarzyszące wszystkim stronom tego konfliktu.

Bardzo interesujące są dane i fakty przytaczane przez autora odnośnie do finansowania wojny przez walczące kraje. Równie ciekawe są dane dotyczące produkcji zbrojeniowej, uzbrojenia, organizacji armii, ale i życia poszczególnych społeczeństw podczas wojny. Overy pisze o tym, jak były zorganizowane walczące narody, jakie ponosiły ciężary wojny, jaki był ich stosunek do toczących się walk. To właśnie zaplecze wojny było jej istotą, najważniejszym elementem. Bez tego armie nie istniałyby, a wojna byłaby niemożliwa. Tutaj, na poziomie społecznym, politycznym, finansowym, gospodarczym, toczyła się druga, możliwe, że ważniejsza wojna.

Brytyjski historyk porusza również temat społecznego oporu i niechęci społeczeństw anglosaskich do prowadzenia wojny, ponoszenia jej kosztów. Pisze o strajkach i buntach w zakładach pracy itp. wydarzeniach wskazujących, że alianci nie byli jednolitą masą społeczną, zgadzająca się walczyć i umierać. Zwykle pomija się to milczeniem w historiografii dotyczącej II wojny światowej.

Autor w swojej pracy krytykuje Brytyjczyków i Churchilla, jego wizję świata i sposób prowadzenia wojny. Pokazuje bezsilność i słabość kolonialnego imperium brytyjskiego w kontrze do siły i zdecydowania rodzącego się mocarstwa amerykańskiego. To Amerykanie narzucają swoją wolę Brytyjczykom i to oni zastąpią po wojnie imperium brytyjskie. Imperium francuskie też traci na wartości, jest drugoplanowym aktorem. Do rangi mocarstwa urasta natomiast Związek Sowiecki Stalina, m.in. dzięki polityce Roosevelta i wsparciu USA. W ten sposób na gruzach dawnych imperiów kolonialnych powstają nowe supermocarstwa.

Dużo uwagi poświęcono w książce wojnie rasowej. Overy pisze o antysemityzmie, Holokauście, ale też o rasizmie wśród aliantów. Wszystko to w kontekście ich polityki wobec obywateli własnych kolonii i dominiów. Warto o tym wiedzieć, bo jest to kwestia rzadko poruszana przez historyków, zwłaszcza anglosaskich. Tych ważnych zagadnień i tematów poruszanych przez autora jest o wiele więcej. Dotyczy to m.in. nieporozumień pomiędzy aliantami tj. Brytyjczykami i Amerykanami na temat sposobu prowadzenia wojny, jej celów i priorytetów. Mimo walki ze wspólnym wrogiem nie byli to przyjaciele, ale tymczasowi sojusznicy zmuszeni do współpracy przez okoliczności. Ich sojusz był związkiem „z rozsądku”, a każdy z nich realizował własną politykę i prowadził „własną” wojnę. To też „umykało” dotąd historykom niechętnie podejmującym ten temat.

Nowatorska koncepcja Overy’ego broni się sama na kartach jego książki. Jego spojrzenie na II wojnę światową jest nie tylko nowe, ale i oryginalne i prowokacyjne zarazem. Ta koncepcja do czytelnika przemawia. Trudno nie zgodzić się z autorem, że II wojnę światową można traktować jako ostatni wielki konflikt imperiów walczących o globalną dominację. Ta wojna doprowadziła do ich upadku i wyłoniła nowy, dwubiegunowy świat dwóch supermocarstw. W ich rywalizacji świat zastygł na dziesiątki lat w tzw. „zimnej wojnie”. Był to epilog II wojny światowej postrzeganej jako wielka wojna imperiów.

Omawiana książka to pierwszy tom nowej historii II wojny światowej według Richarda Overy’ego. Jeśli pierwsza część jest tak interesująca, wciągająca i nowatorska, to jaki będzie drugi tom? Można tylko z niecierpliwością na niego czekać, bo zapowiada się, że będzie jeszcze lepszy niż pierwszy. Na zakończenie warto podkreślić, że „Krew i zgliszcza” to jedna z najlepszych historii II wojny światowej. Można być pełnym podziwu dla autora za jego elokwencję, wiedzę, umiejętności i talenty nie tylko jako historyka, ale i wnikliwego obserwatora, eksperta i analityka wielu dziedzin życia.