Nazistowscy lekarze. Mord medyczny i psychologia ludobójstwa

Autor: Robert J. Lifton

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tytuł oryginału: The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide
  Tłumaczenie: Maciej Jacek Klich
  Wydawnictwo: Znak Horyzont
  Data wydania: 2024
  ISBN: 978-83-240-9003-7
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: miękka
  Format: 180 x 230 mm
  Liczba stron: 752

Przysięgali ratować życie. Zdecydowali się zabijać.
Eutanazja osób niegodnych życia.
Selekcje genetyczne i rasowe.
Eksperymenty na ludziach.
Zastrzyki z fenolu w serce.
Masowe mordy na więźniach.
Przełomowe i najbardziej wstrząsające dzieło wybitnego psychiatry Roberta J. Liftona to błyskotliwa analiza roli, jaką w czasie II wojny światowej odegrali lekarze służący III Rzeszy.
Co nimi kierowało? Czego się dopuścili? Jak mogli z tym żyć? I czy na pewno medycyna skończyła z tym, co, jak mogłoby się nam wydawać, stanowi jej przeciwieństwo?z opisu wydawcy

Doskonała książka wybitnego psychiatry Roberta J. Liftona Nazistowscy lekarze. Mord medyczny i psychologia ludobójstwa ukazała się w Polsce nakładem wydawnictwa Znak Horyzont. To przełomowa praca dotycząca badań nad udziałem i rolą nazistowskich lekarzy w Holokauście i masowych mordach dokonywanych w obozach koncentracyjnych oraz udziału środowiska lekarskiego w pseudomedycznych eksperymentach prowadzonych w tych obozach. Jednocześnie jest to wstrząsająca analiza historyczna, społeczna i przede wszystkim psychologiczna morderców w białych fartuchach.

Książka Liftona obnaża najmroczniejsze, najciemniejsze strony ludzkiej natury. Autor stara się odpowiedzieć na fundamentalne pytania związane z tematem: dlaczego nazistowscy lekarze mordowali ludzi, zamiast im pomagać i ich leczyć, jak wyglądał i czym był mord medyczny i co to była medykalizacja zbrodni, jak wyglądało życie nazistowskich lekarzy, jak radzili sobie ze zbrodniami, których dokonywali.

Praca Liftona jest wyjątkowa również pod względem warsztatowym. Autor przeprowadził setki wielogodzinnych rozmów z lekarzami SS z Auschwitz, którzy po zakończeniu wojny uniknęli sprawiedliwości. W rozmowach z tymi ludźmi amerykański psychiatra starał się dojść do prawdy o Holokauście, Auschwitz i ludobójstwie. Próbował nakreślić psychologiczny portret swoich rozmówców, uchwycić mechanizmy psychiczne, które doprowadziły ich do zbrodni i ją umożliwiły. Można powiedzieć, że Lifton przeprowadził wiwisekcję na żywym organizmie ludobójcy.

Wywiady ze zbrodniarzami autor wsparł i zweryfikował szczegółową wiedzą wyniesioną z analizy setek artykułów i opracowań na temat obozów koncentracyjnych, nazistowskiej medycyny, czy samych zbrodniarzy, z którymi miał do czynienia. Dodatkowo wiedza psychologiczna oraz z zakresu psychiatrii pozwoliła mu zajrzeć w głąb umysłów i „dusz” ludobójców. To fascynująca, a zarazem przerażająca podróż, którą czytelnik może odbyć wraz z autorem w otchłań zła.

Lifton tłumaczy, jakie mechanizmy psychologiczne zaszły w poznanych przez niego ludziach, by doprowadzić ich do zbrodni. Poznajemy więc nie tylko czyny i działalność ludobójców, ale również ich motywacje, schemat działania zła, jak i dlaczego funkcjonuje ono w poszczególnych jednostkach. To największa wartość tej książki. Połączenie wiedzy historycznej i wiedzy z zakresu psychologii i psychiatrii daje odpowiedzi na pytania, na które historyk nie jest w stanie odpowiedzieć.

Z pracy Liftona dowiadujemy się o ludziach przeprowadzających akcję T4, czyli „eutanazję” tych, których uznano za „niegodnych życia”, jak również o lekarzach przeprowadzających pseudomedyczne eksperymenty w Auschwitz i prowadzących śmiertelne selekcje więźniów na obozowej rampie. Poznajemy prawdę o lekarzach wysyłających ludzi na śmierć i „leczących poprzez zabijanie”. Dowiadujemy się, dlaczego to robili, w co wierzyli, jak sobie radzili z horrorem, który sami tworzyli. Możemy przyjrzeć się dokładniej kilku z nich. Szczególne zainteresowanie autora wzbudzili Josef Mengele i Eduard Wirths. Obaj byli zbrodniarzami, ale Mengele całkowicie świadomie wybrał tę drogę, a Wirths tą drogą podążał mimo wewnętrznych rozterek i prób uwolnienia się od niej. To dwie skrajne postawy tego samego zjawiska: zbrodniarzy ludobójców.

Lifton podejmuje też temat tzw. „dobrych”, czy też „ludzkich” lekarzy SS w Auschwitz i podaje przykład jednego z nich, opisując jego zachowania i motywacje, które nim kierowały. Był to człowiek unikający zła, ale nim skażony: dlaczego więc starał się być dobrym dla więźniów? Jak oceniać lekarzy-więźniów kolaborujących z nazistowskimi lekarzami (bo i tacy byli)? O nich też pisze Lifton, podając cztery osoby jako przykłady.

Autor kiążki analizuje udział nazistowskich lekarzy w procesie ludobójstwa, począwszy od akcji sterylizacyjnej w Niemczech, poprzez akcję T4 tj. „eutanazję”, czyli mord medyczny i akcję 14f13, czyli kontynuację akcji T4 w obozach koncentracyjnych, na obozie w Auschwitz skończywszy. W wyniku tego procesu dochodzi do „ostatecznego rozwiązania”, czyli ludobójstwa na masową skalę. Lifton analizuje bezpośredni mord medyczny, czyli „eutanazję”, która była przedsionkiem piekła, zalążkiem, genezą ludobójstwa w Auschwitz i obozach zagłady. Konstatuje, że lekarze jako grupa działająca na pograniczu życia i śmierci, byli i są środowiskiem podatnym na przejście z dobrej na złą stronę.

Autor zwraca też uwagę na technologię zabijania, technizację procesu uśmiercania i biurokrację używająca eufemizmów, które skutecznie separowały zbrodniarzy od zbrodni, ułatwiały im dokonanie mordu. Te czynniki pomagały zabijać, wspierały mord i co najważniejsze pomagały z tym żyć, czyniąc zbrodnię łatwiejszą do wykonania i zaakceptowania.

Szczególną rolę w procesie ludobójstwa odgrywały selekcje więźniów na obozowych rampach przeprowadzane przez lekarzy w Auschwitz i innych obozach. Lifton poświęca im wiele uwagi i dochodzi do wniosku, że był to przełomowy i najważniejszy moment zbrodni, kiedy „lekarz” decydował o życiu lub śmierci „pacjenta”, kiedy miał władzę „boską” skazywać na śmierć, czym zaprzeczał istocie lekarskiej profesji. Przestawał być uzdrowicielem, a stawał się mordercą. To był moment odwrócenia roli lekarza, zamiany go w zbrodniarza. Lifton analizuje przebieg tego procesu, postawę poszczególnych nazistowskich lekarzy, ich działania, odczucia, motywacje, reakcje. Ta niezwykle drobiazgowa analiza przybliża nas do istoty zła, niemalże wprowadza nas w jego sferę.

Można długo pisać o Nazistowskich lekarzach, ale trzeba przede wszystkim stwierdzić, że to jedna z najlepszych i najważniejszych prac dotyczących udziału nazistowskich lekarzy w zbrodni ludobójstwa podczas II wojny światowej. Drobiazgowa analiza ich zachowań poprzez przedstawienie postaci kilkudziesięciu z nich stawia czytelnika na granicy dobra i zła. Nie chodzi tu o czyny, których ci ludzie się dopuścili, ale o to, co wówczas myśleli i czuli, jak i dlaczego zabijali. To właśnie jest esencją pracy autora.

Autor podejmuje też w swojej książce szerszy temat ludobójstwa. Nazistowscy lekarze w okresie II wojny światowej, ich postawa i działalność, są punktem wyjścia do szerszego ujęcia tego zagadnienia. Temu poświęcona jest ostatnia część publikacji. Amerykański psychiatra zwraca uwagę na socjalizację do ludobójstwa, na tzw. zdwojenie jaźni masowo występujące u nazistowskich lekarzy. Wyjaśnia, czym było to zjawisko, jak funkcjonowali ludzie o zdwojonej jaźni, dlaczego zdwojenie jaźni umożliwiało ludobójstwo, czym była jaźń obozowa, emocjonalne odrętwienie itp. Ta ostatnia część książki może być najtrudniejsza dla czytelnika, bo wkraczamy w obszary psychiatrii i nauk medycznych. Ale jest to niezwykle interesujący wykład, dający odpowiedź na pytanie: jak to możliwe, że normalny człowiek może stać się zbrodniarzem ludobójcą?

Nazistowscy lekarze to najlepsza, najważniejsza praca na temat zbrodniczej medycyny podczas II wojny światowej, jaką w tej chwili można przeczytać. Każdy zainteresowany historią Holokaustu, zbrodni medycznych i ludobójstwa powinien zapoznać się z pracą Liftona. To lektura obowiązkowa, jeśli pragnie się zrozumieć, jak mogło dojść do zaprzeczenia podstawowym ludzkim wartościom. To również przestroga, aby nigdy więcej do czegoś takiego nie doszło.